Wpływ nowych technologii medycznych i diagnostycznych oraz prozdrowotny styl życia ludności spowodował, iż nastąpiło znaczne wydłużenie życia na świecie [1]. Wiek oraz płeć różnicują zachorowalność i umieralność. Starzenie się społeczeństwa i wydłużenie ekspozycji na karcinogeny – do których należą m. in.: palenie tytoniu, dieta, spożywanie alkoholu, czynniki zawodowe, zachowania seksualne, oraz zakażenia i skażenia środowiska – są powodem wzrostu liczby zachorowań i zgonów na nowotwory. Z niepokojem obserwuje się, iż zagrożenie chorobą nowotworową wciąż bardzo rośnie. Tempo wzrostu liczby zachorowań na nowotwory złośliwe w Polsce jest znacznie większe od tempa wzrostu liczby ludności i należy do najwyższych w Europie [3]. Po chorobach układu krążenia, nowotwory są w Polsce drugą przyczyną śmierci [2]. Choć w ostatnich latach umieralność z powodu nowotworów złośliwych wykazuje w Polsce tendencję spadkową, to jednak nadal jest wyższa w porównaniu do średniej dla krajów Unii Europejskiej. Głównie spowodowane jest to słabym rozpropagowaniem metod wczesnego wykrywania i diagnozowania raka [3].

Współczesna wiedza medyczna nie określa dokładnej przyczyny powstawania chorób nowotworowych. Wiadomo jednak, że nowotwór to nieprawidłowo rozrastająca się tkanka powstająca w wyniku niekontrolowanego podziału komórek [4]. Nowotwory rozwijają się tylko w tkankach, w których komórki mają zdolność namnażania. Dzielą się na łagodne i złośliwe. Do najczęściej rozpoznawalnych nowotworów należą: rak płuca (u obu płci), rak jelita grubego, rak piersi u kobiet, rak prostaty u mężczyzn, rak nerki i pęcherza moczowego [2]. Jak wspomniano, drugim, co do częstości występowania nowotworem o największej dynamice wzrostu jest rak jelita grubego. Zachorowalność stale wzrasta wśród obu płci. Za jego powstawanie odpowiedzialny jest nasz tryb życia i nawyki żywieniowe [5]. Uważa się, że postęp we wczesnym rozpoznawaniu raka jelita grubego możliwy jest dzięki scryningowi. Badania kontrolne stanowią istotny element leczenia raka jelita grubego. Regularne badania kliniczne, obrazowe, endoskopowe oraz oznaczanie poziomu CEA pozwalają wykryć nawrót choroby. Umożliwia to podjęcie leczenia, zwłaszcza gdy zmiana powstała w zespoleniu lub podczas rozpoznania pojedynczego przerzutu w wątrobie lub w płucu [6]. Wczesne zdiagnozowanie choroby i podjęta szybka terapia zwiększają szansę na wyleczenie. W ramach profilaktyki wtórnej wykonuje się wcześniej wymienione badania biochemiczne, obrazowe i endoskopowe.

Program Badań Przesiewowych Raka Jelita Grubego prowadzony jest aktualnie w ramach Narodowego Programu Zwalczania Chorób Nowotworowych. Bezpłatna kolonoskopia wykonywana w zakresie tego programu dotyczy osób, które są w wieku 50-65 lat i nie mają objawów raka jelita grubego; osób, które ukończyły 40 lat i mają co najmniej jednego krewnego pierwszego stopnia chorego na raka jelita grubego; oraz dla osób, które mają 25-65 lat i pochodzą z rodziny szczególnego ryzyka [6].

Pomimo przygotowania kadry medycznej, wyposażenia w sprzęt do diagnostyki oraz wdrożenia programu wczesnej diagnostyki, z programu przesiewowego korzysta tylko część zaproszonych osób [5]. Prawdopodobnie wynika to z niewiedzy i strachu przed odczuwanym bólem i dyskomfortem badania. Kolonoskopia jest bowiem jednym z badań, które budzi szczególny niepokój wśród pacjentów – poprzedzona jest uciążliwym przygotowaniem, czasami jest bolesna, okoliczności badania wprawiają niektórych pacjentów w zakłopotanie. Niemniej jednak jest to badanie, które jest badaniem przesiewowym w kierunku polipów oraz wczesnego wykrywania raka jelita grubego. Umożliwia też wykonanie drobnych zabiegów, dzięki którym pacjenci mogą uniknąć poważniejszej operacji. Wykonuje się ją również w podejrzeniu choroby Leśniowskiego-Crohna, niedokrwistości z niedoboru żelaza o niejasnej etiologii, w zaparciach, w biegunkach, ołówkowatych stolcach, w uchyłkach jelita grubego [7]. Kolonoskopia jest bardzo ważnym badaniem wykonywanym w profilaktyce raka jelita grubego. Nowotwór ten często rozwija się przez długi czas nie dając żadnych objawów. Wcześnie zdiagnozowany daje prawie 100% szans na wyleczenie [6]. Z tego względu należy się badać. Pesonel medyczny, odpowiedno przeszkolony do pracy w poradni endoskopowej, doskonale zna rozterki i obawy pacjentów, dlatego też robi wszystko, żeby kolonoskopia odbyła się bez bólu i lęku, w przyjaznej atmosferze, z zachowaniem komfortu i dyskrecji.

Kolonoskopia wymaga szczególnego przygotowania, które może być dokuczliwe przez kilka dni ponieważ podstawowym czynnikiem wpływającym na jakość kolonoskopii jest odpowiednie oczyszczenie jelita. Dlatego trzy dni przed planowanym badaniem trzeba przejść na dietę lekkostrawną, półpłynną, należy wstrzymać się od spożywania pieczywa z ziarnami, owoców pestkowych (np. winogron, pomidorów, kiwi, truskawek, granatów), nasion siemienia lnianego, maku, sezamu. Można spożywać zupy krem lub czysty bulion, galaretki, kisiel czy budyń. Należy pić klarowne płyny. W dniu poprzedzającym badanie należy przyjąć zalecony przez lekarza preparat przeczyszczający. Schemat postępowania, a także objętość i częstotliwość przyjmowania roztworu leku przeczyszczającego zależą od tego, jaki preparat zaleci lekarz – najczęściej stosowane są trzy preparaty: Fortrans, Citafleet i Eziclen. W czasie przygotowywania do kolonoskopii pojawią się liczne wypróżnienia (biegunka), pod koniec samą treścią płynną (wodą). O należytym przygotowaniu do badania mówimy wówczas gdy jelita są całkowicie opróżnione. W dniu badania pacjent pozostaje na czczo – nie powinien spożywać żadnych posiłków, może pić dowolną ilość napojów, np. wodę, herbatę do 2 godzin przed wyznaczoną godziną badania.

Kolonoskopię można wykonać w znieczuleniu ogólnym lub bez znieczulenia. W ramach programu badań przesiewowych pacjentom zapewnione jest znieczulenie do badania. W związku z tym, przed badaniem konieczne będzie wykonanie jeszcze kilku badań laboratoryjnych (grupa krwi, morfologia, koagulologia). W przypadku badania w znieczuleniu ogólnym, po podaniu dożylnie środka usypiającego, pacjent zasypia na około kilkanaście minut i budzi się po zakończeniu badania. Jest to płytkie znieczulenie, nie wymaga założenia rurki dotchawiczej. Ta dożylna sedacja jest bezpieczna, znosi ból i niepokój chorego.

W trakcie kolonoskopii pacjent najczęściej leży na lewym boku z nogami zgiętymi w kolanach i przysuniętymi do brzucha. By wykonać badanie, lekarz delikatnie wprowadza kolonoskop przez odbyt. Kanał w kolonoskopie pozwala specjaliście pompować do okrężnicy powietrze lub dwutlenek węgla, co zapewnia lepszy widok na wyściółkę jelita. Podczas przesuwania kolonoskopu lub wprowadzania powietrza pacjent może odczuwać dyskomfort czy ból, jeżeli badanie nie jest wykonywane w znieczuleniu ogólnym. W przeciwnym przypadku, pacjent nie odczuwa jakiegokolwiek dyskomfortu. Badanie trwa zwykle od kilkunastu do kilkudziesięciu minut [8].

W dobie ogromnego postępu medycyny nie bójmy się diagnostyki, pamiętajmy o profilaktyce i zapobieganiu chorobom w myśl zasady, iż lepiej jest zapobiegać niż leczyć.

mgr piel. Małgorzata Mazur
spec. pielęgniarstwa onkologicznego

Dzienny Oddział Chemioterapii Onkologicznej
ZOZ Sucha Beskidzka

Prognozuje się, że w do 2028 r. liczba Małopolan zmagających się z nowotworem złośliwym jelita grubego i odbytnicy zwiększy się aż o 15% . Każdego roku 30 kolejnych Małopolan usłyszy tą diagnozę.
Jaką masz pewność, że nie będziesz to Ty lub bliska Ci osoba?
Weź udział w bezpłatnych badaniach przesiewowych i zyskaj pewność!

Szczegółowe informacje na stronie internetowej projektu: KOLONOSKOPIA PRO LIFE +

Zespół Opieki Zdrowotnej w Suchej Beskidzkiej realizuje projekt
pn. Pro Life+ Program profilaktyki raka jelita grubego dla osób z terenu powiatu suskiego, wadowickiego i oświęcimskiego
w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Małopolskiego na lata 2014-2020, 8 Oś Priorytetowa Rynek Pracy, Działanie 8.6 Wsparcie na rzecz wydłużenia aktywności zawodowej, Poddziałanie 8.6.2 Programy zdrowotne przy finansowaniu z Europejskiego Funduszu Społecznego.

Literatura:
1. GUS: Trwanie życia [dok. elektr.] http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/trwanie-zycia/trwanie-zycia-w-2015-r-,2,10.html
2. Didkowska J.: Epidemiologia i profilaktyka. W: Krzakowski M, Potemski P, Warzocha K, Wysocki P (red.). Onkologia kliniczna.
ViaMedica, Gdańsk 2014; 1-15
3. mp.pl: Nowotwór [dok. elektr] https://www.mp.pl/pacjent/onkologia/informacje/61208,nowotwor
4. KRN: Nowotwory – czym są? [dok. elektr.] https://onkologia.org.pl/pl/nowotwory/czym-sa
5. Potrykowska, A.P., Strzelecki, Z., Szymborski, J.,Witkowski, J.: Zachorowalność i umieralność na nowotwory a sytuacja demograficzna Polski. Warszawa 2014
6. Stelmach, A.: Rak jelita grubego [W:] Pawlicki. M.: Leczenie nowotworów dla lekarzy praktyków. Wydawnictwo Medica Press, 1996, ss. 319-326
7. Berner, A., Piekarski, J.: Rak jelita grubego. [W:] Kordek R., Jassem J., Krzakowski M., Jeziorski. A.: Onkologia Podręcznik dla studentów i lekarzy
8. PUO: Rak jelita grubego. [dok. elektr] http://www.puo.pl/badania-profilaktyczne/rak-jelita-grubego

ARTYKUŁ SPONSOROWANY